Ali Sedâd’ın Mizânu’l-Ukûl fi’l-Mantık ve’l-Usûl (Mantık ve Metedoloji) isimli eseri Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı tarafından basıldı. Takdimde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, sunuşta kitabın hazırlandığı dönemin Başbakanı Ahmet Davutoğlu ve önsözde yine dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Mahir Ünal’ın düşüncelerinin de kaleme alındığı bu önemli eserde Bingöl Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. İbrahim Çapak’ın da imzasının olması Bingöl adına bir gurur kaynağı oldu. Kitabın editörlüğünü üstlenen Prof. Dr. Çapak, aynı zamanda kitabın basıma kadar giden yolculuğunda kitabı hazırlayan kişilerden biri.
ALİ SEDÂD VE MİZÂNU’L-UKÛL Fİ’L-MANTIK VE’L-USÛL HAKKINDA
Mîzânu’l-Ukûl fi’l-Mantık ve’l-Usûl adlı eserin müellifi olan Ali Sedâd (1857-1900), dönemin önemli devlet adamlarından biri olan Ahmed Cevdet Paşa’nın oğludur. Ali Sedâd, Fârâbî ve İbn Sînâ gibi Aristoteles mantık geleneğini devam ettirmekle birlikte kendisinden önceki mantıkçılardan farklıdır; çünkü Batı’da gelişen anlayışları iyi tanımış ve buna dair önemli tartışmaları Türkiye’ye taşımıştır.
Mîzânu’l-Ukûl, Avrupa’da gelişen mantık akımlarına dair bilginin yer aldığı, kendi alanında yazılmış ilk telif eserdir. Bu eser, üç giriş (mukaddime), dört bölüm (kitap) ve bir ekten (lâhika) oluşmaktadır. Birinci mukaddimede tarihi bilgi, ikinci mukaddimede mantığın ta‘rif ve tesmiyesi, üçüncü mukaddimede ise mantığın sübut ve sıhhatine değinilirken; birinci bölümde tasavvurât, ikinci bölümde tasdîkât, üçüncü bölümde metod (usûl), dördüncü bölümde safsata, ekte (lâhika) ise “mantığın cebre tatbîki” başlığı altında Boole ve Stanley Jevons metodu (usûlü) yani riyazî mantık anlayışları ele alınmaktadır. Mîzânu’l-ukûl, ülkemizde cebirsel mantığa ve metodolojiye yer veren kendi türünün ilk orijinal eseri olma hüviyetini sahiptir.
Ali Sedâd, eserinde Avrupa’da mevcut mantık anlayışlarını aktarmakla yetinmemekte, onların eleştirisine de yer vererek, bu alanda bir otorite olduğunu göstermektedir. Mantık konularını, mantık kitaplarından aşina olduğumuz tarzın dışında ayrıntılı bir şekilde ele alan Ali Sedâd eserin “bilimlerde metod” bölümünde, her bilimi ayrı ayrı inceleyerek, bilimlerin konuları, gelişmeleri, prensipleri üzerinde durmuş, mantıktan çok bilim felsefesi yapmıştır.
