Zaza Dil Kültür ve Tarih Derneği Başkanı İbrahim Bukan, 1999 yılında toplamaya başladığı Zazaca sözcükleri, ‘Qalengı-Zazaca Türkçe Sözlük’ ismiyle bir araya getirdi.
Kırsalda halk arasında kullanılan birçok sözcüğün var olduğunu ve bu sözcükleri sözlüğe dahil etmek için çalışmalara devam edeceğini belirten Bukan “1999 yılından beri Zazaca sözcük toplamaya devam ediyorum. Bu kaynağa ilk başladığımda harf dizimi esasına göre Zazaca sözcük yazmaya başladım ve süreç içinde sözcük derleme ve 2005 yılından sonra ise bu dilin yoğun ve yalın olarak kullanıldığı Bingöl ve çevresinde toplamaya başladım. Zazaca diline ilişkin edindiğim intiba, bu dilin sözcük yapısı kendini üreten, haraketli ve çok anlamlı, tekli ve iki harfli sözcük yapısı ile sözcük önüne ve arkasına gelen ekli sözcük yapısına sahip bir dil yapısıdır. Dilin yapılandırılması da dil bilimcilerin ‘dili terbiye etme- dizayn etme’ işidir” dedi.
Bukan, “Bu çalışmada izlenen yöntem; çoğunlukla halktan sözcük toplama, kısmen bazı kaynaklardan yararlanma ve esas olarak izlenen yöntem ise alfabetik harf dizimi yöntemi izlenerek bu sözlük hazırlanıldı. Şimdiye kadar derlenip toparlanmayan Zazaca dil sözlüğünün, sözcük yapısı aslında sanıldığı kadar kolay bir şey olmadığı ve Türkçedeki sözlük yapısına benzemediği bu çalışmaya başladığımdan sonra öğrendim. Bunun için; önce Zazaca’da kullanılan harf sayısını ve dil yapısına göre kullanım halini gördükten sonra kısmi bir gramer pratiğinden sonra yazmaya başladım. Zazaca’nın kök dil olması nedeniyle, çok yönlü ve doğaçlı sözcükleriyle, tek veya iki harf ile birçok anlam türetildiği ve sözcük yapıları daha çok kısa ve doğal sözcüklerden oluşmaktadır. Bu durum bize tıpkı budanmamış gelişi güzel gelişen bir ormanı andırmaktadır. “za” kavramı “doğma, doğurdu” anlamlı olup “za-za, zaza” sözcüğü “doğurdu, doğuran” anlamını taşımaktadır. Onun için; insanlık tarihinde ilk ve en eski bir dil yapısına sahip olduğu gerçeğini açığa çıkartmaktadır. İşin tarihi köken yapısı ve edinimi ile filolojik ve etimolojik yönü insanlık tarihi ve Ari dil yapısının kök dil durumu açısından çokça kişilerin ilgi alanına gireceği kanısındayım. Zazaca konuşanlar tarih boyu hep başka adlarla anıldılar veya kendilerini o isimlerle andılar. Örneğin: Nemrudiler, Hurriler, Lewililer, Kassitler, Hiksoslar, Dımıliler- Daylemiler, Sakalar… Biçiminde isimler ile anıldıkları bilinmektedir. Ancak; ‘Zaza’ olarak kendini adlandıranlar çok az bir kesimdir. Buna ilişkin tarihte Persi- Poliste (M.Ö. 1530… ) bir kaya yazıtında Fırat ve Dicle havzasına “Zazana-Zawzana” diye tabir edildiğini de görmekteyiz” dedi.
SPONSOR ARIYOR
Sözlüğün 50 bine yakın sözcükten oluştuğunu kaydeden Bukan, şunları söyledi: “yaklaşık 40-50 bin sözcükten oluşan bu kaynağın basımı için sponsor aranmaktadır. Bu kaynağı hazırlamakla sadece Zazaca dilinin sözcüklerini derlememiş olduğumun kanısındayım. Bu kaynak; aynı zamanda Aryan dil gurubunun kök dili olduğu inancıyla insanlığın ilkel dil-sözcük yapısını derlemiş olduğum kanaatini taşımaktayım. Dillerin kökenini araştıran filolojinin esas alacağını ve bu alanda çalışma yapan dil bilimcilerine ve dünya diler ailesi ile insanlık tarihine büyük katkı sağlayacağını kanısındayım.”