28°
Eğitimci-Yazar Veysel Çeliker’in amatör olarak nitelese de araştırıp derlediği çalışma yerleşim yerlerinin isimlerinden ve isimlerinin kökenlerinden yola çıkarak gelecek nesillere aktarılması açısından Genç için önemli bir yer tutuyor. Çalışması hakkında görüşlerini aldığımız Çeliker şunları belirtti. “Genç ilçemizin tarihine ışık tutmaktan ziyade yerleşim yerlerinin isimlerinden ve isimlerinin kökenlerinden yola çıkarak gelecek nesillere hoş bir kaynak bırakabilmektir.
Yazının detaylarına başlamadan önce çok bilinen bir yanlışı düzelterek yazıya giriş yapmanın faydalı olacağı kanaatindeyim. Vurgulamak istediğim yanlış; tarih kitaplarında geçen “Ginc” yerleşim birimi ile bugünkü Genç ilçesinin aynı yeri ifade etmediğidir.
Yerel dilde “Ginc” olarak adlandırdığımız ve bugün resmi kayıtlara “Kale” olarak geçmiş köyümüz, 1924–1927 yılları arasında “Ginc” vilayetinin merkezi konumunda idi. Tarihi Kale köyü (Ginc) bugün Genç ilçe merkezimizden 30 km doğuda, Solhan-Genç ilçeleri sınırında ve Murat nehrinin kıyısında yer almaktadır. “Ginc” ifadesi Pehlevi dilinde “Gömü” anlamına gelmektedir. Şerefname ve Seyahatname’de Ginc’in mimari, siyasi, sosyolojik ve demografik yapısı ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır. Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında yaşanan hadiseler sırasında “Ginc” kullanılamayacak kadar tahrib olmuş ve neredeyse haritadan silinmiştir.
Günümüzde de bu köyümüzün çevresinde Kale–1 ve Kale–2 adında iki HES barajı yapılmaktadır. Yerleşim yeri ve çevresindeki bütün tarihi eserlerinde sular altında kalacağı belirtilmektedir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında yaşanan hadiseler sonrasında “Ginc” kelimesi, 1936’da Genç (ç harfi ile) olarak Türkçeleştirilerek “Dara Hênî” köyüne resmi isim olarak verilmiştir. Böylece “Dara Hênî”, 4 Aralık 1936 tarihinde Bingöl iline bağlı Genç İlçe Merkezine dönüştürülmüştür.
“Dara Hênî” Ne Demektir?
Bingöl’ün Genç ilçesi yani Zaza dilindeki adlandırılmasıyla “Dara Hênî”, Cumhuriyet döneminin ilk kayıtlarında “Dara Hênî” köyü olarak geçiyor. Dara bir özel isim olup aynı zamanda “Ağaç” anlamına da gelmektedir. Rivayetlerden birine göre o coğrafya üzerinde yaşayan dirayetli bir kadın olan “Dara” adında bir kadının isminin o bölgeye verildiği söylenmektedir. “Hênî” ifadesi ise Zaza dilinde Çeşme anlamını gelmektedir. Bu iki sözcüğün bir masterarbeit schreiben lassen araya gelerek “Çeşmeli Ağaç” tamlamasını oluşturduğu muhtemeldir.
Çalışmanın Amacı Hakkında?
Bu çalışma her şeyden önce amatör bir çalışma olup Genç ilçemizin tarihine ışık tutmaktan ziyade yerleşim yerlerinin isimlerinden ve isimlerinin kökenlerinden yola çıkarak gelecek nesillere hoş bir kaynak bırakabilmektir. Yaşanan teknolojik gelişmelere ve ilerlemelere rağmen bölge halkının tarihi, kültürü ve gelenekleri hala yazılı kayıt altına alınmamıştır ve zannımca bu korkunç bir eksikliktir. Nitekim “Geçmişini Bilmeyen Toplumlar, Geleceği Öngöremez” denilmiştir.
Son olarak bu amatör çalışmayı hazırlarken yaralandığım en başlı kaynağımın halk olduğunu bunun yanında her köyümüz için tek tek araştırma yaptığımı, Sevan Nişanyan’a ait haritalardan ve yayınlanmış bir kısım devlet arşivlerinden yararlandığımı belirtmek isterim. Ve bu amatör çalışmanın daha nitelikli çalışmalara alt bachelorarbeit schreiben lassen kosten yapı hazırlaması dileğiyle saygı ve hürmetlerimi sunarım…
|
Köyün Adı |
Konumu |
Köy Adının Kaynağı ve Ek Bilgiler |
|
ALAADDİN |
(Servi bucağı) |
1736 : Alaaddin,- Zaza yerleşimi,-11.05.1736 Palu sancağının Sevan nahiyesindeki Alaeddin köyünde bulunan cevherin Ergani cevherleriyle birleştirildiği… |
|
ARDIÇDİBİ |
Genç – Bingöl |
1928, 1946: Arakel [ Erm. arakél/arakelots “Havariler (manastırı)” ] |
|
BALGÖZE |
(Söğütlü bucağı) |
1928 : Aşgasor [ Erm ] |
|
BAYIRLI |
(Yenisu bucağı) |
Z2010: Mezrê Pil/Mezrê Bueglon,1928 K: Mezre Solxan [ Tr/Zaza “Solağan/Solxan rohrreinigung berlin (aş.) mezrası” ] |
|
BİNEKLİ |
(Yenisu bucağı |
1928: Xilbaşan [ Zaza xilê başon ] |
|
BULGURLUK |
(Yayla bucağı) |
1928 : Mesteban,:Mıstan(Mısto) |
|
BÜYÜKÇAĞ |
(Yayla bucağı) |
Eski adı: Murtazan [ Zaza “Murtazalar” ] |
|
ÇAMLIYURT |
(Servi bucağı |
1928 : Xodi/Xodan [ Zaza “otlaklar” ] |
|
ÇANAKÇI |
(Söğütlü bucağı) |
1928 : Cansor |
|
ÇAYBAŞI |
(Servi bucağı) |
Z2010: Royê Melekan [ Zaza “Melekan Çayı” ] |
|
ÇEVİRME |
Genç – Bingöl |
1928: Ulya/Ulyan |
|
ÇOBANÇEŞMESİ |
(Servi bucağı) |
1928 : Diré [ Zaza ] |
|
DEDEBAĞI |
(Servi bucağı) |
1928 : Şeyxismailan [ Zaza Şêxsimayîlon “Şahismailler” |
|
DEREKÖY |
(Söğütlü bucağı) |
1946 : Dereipüsrek,1928 K: Dere Pusrag |
|
DİKPINAR |
(Servi bucağı) |
1928 : Haciyan [ Zaza Hajîyon “hacılar” ] |
|
DİLEKTAŞI |
(Söğütlü bucağı) |
1928 : Muradan [ Zaza muradon “Muratlar” |
|
DİREKLİ |
(Servi bucağı) |
1928 : Vişkiçur [ Zaza wişkçir “kuruçeşme” |
|
DOĞANCA |
Genç – Bingöl |
1928 Çemihini [ Zaza çimê hênî “pınarbaşı” ] |
|
DOĞANEVLER |
(Yenisu bucağı) |
1928 : Şirnan [ Zaza şernon “aş.” ] |
|
DOĞANLI |
(Servi bucağı) |
1928 : Kelxısi |
|
DÖŞEKKAYA |
(Servi bucağı) |
1928 : Mahmudan [ Zaza mehmûdon “Mahmutlar” ] |
|
ELMAGÜNÜ |
(Yenisu bucağı) |
1928 : Memedan [ Zaza mehmedon “Mehmetler” |
|
ERİCEK |
(Servi bucağı) |
1928 : Hapsor/Hepsur |
|
ESKİBAĞ |
(Servi bucağı) |
1928 : Xaniyan/Xuniyan [ Zaza ] |
|
GERÇEKLİ |
(Servi bucağı) |
1928 : Xalan/Xaylan |
|
GEYİKDERE |
(Yayla bucağı) |
1946: Azgilir |
|
GÖNÜLAÇAN |
(Servi bucağı) |
1928 : Haydan [ Zaza “Haydarlar” ] |
|
GÖZERTEPE |
(Servi bucağı) |
1928 : Avnik [ Zaza having? “yazlık” ] |
|
GÖZÜTOK |
(Söğütlü bucağı) |
1928 : Xut/Xot [ Erm xut’ “dik kaya” ] |
|
GÜNKONDU |
(Servi bucağı) – |
1928 : Kaşan [ Zaza kaşon “inişler” ] |
|
GÜZELDERE |
(Servi bucağı) |
1928 : Gaz [ zaza “dağsırtı” ] |
|
HARMANCIK |
(Servi bucağı) |
1928 : Rızvan |
|
KARCI |
(Servi bucağı) |
1928 : Gayd [ Zaza ğêyd “sulakyer” ] |
|
KAVAKLI |
(Servi bucağı) |
1928 : Xarabe [ Zaza xiraba “ören” |
|
KEKLİKDERE |
Genç – Bingöl |
1946 : Parçanç [ Erm ] |
|
KEPÇELİ |
(Söğütlü bucağı) |
Z2010: Girnuês,1928 K: Girnos/Girnüs |
|
KOÇSIRTI |
(Söğütlü bucağı) |
1928 : Dınasor [ Erm ], Seyfan (Zaza) |
|
|
|
|
|
MEŞADALI |
(Söğütlü bucağı) |
1928 : Modan [ Zaza muedon “aş.” ] |
|
MOLLAİBRAHİM |
(Servi bucağı) |
1928: Mollaibrahiman |
|
PINARALTI |
(Yenisu bucağı) |
1928 : Şegan |
|
SAĞGÖZE |
(Yayla bucağı) – |
1928 : Tavsaleriz, diplomarbeit schreiben lassen Geyikdere’nin ayrılmasından sonra şimdi sadece “Riz” kullanılmaktadır. |
|
SARIBUDAK |
(Servi bucağı) |
1928 : Melekan/Milkan |
|
SARISAMAN |
Genç – Bingöl |
1928 : Tarpaçur [ Erm tarpnaçur “demircipınarı” |
|
SARMAKAYA |
(Yenisu bucağı) |
1928 : Güleyan [ Zaza Gulayon ],1936: Canut (idari bölge) |
|
ŞEHİTKÖY |
(Yayla bucağı |
Kurné/Mexson |
|
ŞEHİTTEPE |
(Söğütlü bucağı) |
1928 : Hacan [ Zaza “aş.” |
|
SIRMALIOYA |
(Servi bucağı) |
1928 : Abdalan/Abdulan [ Zaza abdalan “Abdallar” ] |
|
SÜREKLİ |
Genç – Bingöl |
1928 : Diyarbük [ Zaza Dîyarê Buk “gelinciktepe” ] |
|
TARLABAŞI |
Tarlabaşı |
1928 : Rotçan, Rot=uzun ağaçlar demek cu: can ,beden, canlılar … |
|
ÜÇGÜL |
(Servi bucağı) |
1928 : Hasenan/Hesenan [Zaza “Hasanlar” ] |
|
YAĞIZCA |
(Söğütlü bucağı) |
Eski adı: Şemsan [ Zaza “Şemsiler” ] |
|
YATANSÖĞÜT |
(Servi bucağı) |
1928 : Vatrakom [ Erm ] |
|
YAYDERE |
(Servi bucağı) |
1928 : Şellihaydan [ Zaza Şellê Heydon “Haydarlar çayırı” ] |
|
YAYLA-BUCAK MERKEZİ |
(Yayla bucağı) |
Z2010: Warê Merge,1928 K: Veramik [ Zaza warê merge “çayıryayla” ],1938’den önce bir dönem Genç ilçe merkezi idi. Daha sonra ilçe ghostwriter kosten merkezi Darahini köyüne taşındı |
|
YAZILI |
(Servi bucağı) |
1928 : Sair |
|
YAZKONAĞI |
(Yayla bucağı) |
1928 : Şatos |
|
YELKAYA |
(Servi bucağı) |
1928 : Gulikan [ Zaza gulikan/gulikon “güllüce” ] |
|
YENİSU-BUCAK MERKEZİ |
(Yenisu bucağı) |
1928 : Nederan [ Zaza nedaran “yoksullar” ],Osm: Tavz (idari bölge) [ Zaza tawz “aş.” ], Zaza yerleşimi (Tawz aşireti).,Aşiret ve bölge adı olan Tavz/Tawz, ghostwriting bazen merkez köy (Nederan) için de kullanılır. |
|
YENİYAZI |
(Yayla bucağı) |
1928 : Botyan [ Zaza Buêtyon “Botîyan/Botikan (aş.) ” |
|
YİĞİTBAŞI |
(Söğütlü bucağı) |
1928 : Vezenan |
